Vincent weijand

Voor het adres Landweg nummer 2 in Bergen NH ligt de struikelsteen voor Vincent Weijand. Achttien is hij als de Duitsers Nederland binnenvallen. Zoon van de Bergense kunstschilder Jaap Weijand en de Joodse Betsy Polak, die een aantal jaren voor de oorlog overleed. Zijn afkomst interesseert hem niet, zijn ontwikkeling des te meer. Via Adriaan Roland Holst ontmoet hij de charismatische -en later zeer omstreden- Duitse schrijver en uitgever Wolfgang Frommel, die hem introduceert bij het herengenootschap Castrum Peregrini. Een kring waar homoseksualiteit gemeengoed is en Vincent alle ruimte heeft zich intellectueel, literair en ook seksueel te ontwikkelen. Vincent wil dichter worden en heeft geen ruimte voor de zorgen van zijn vader en moet er niet aan denken met het gezin onder te duiken. Hij wil zijn examens aan het Murmellius Gymnasium in Alkmaar afronden en naar Amsterdam om zich in die nieuwe fascinerende wereld van Frommel onder te dompelen. De oorlog is een bijzaak in zijn bestaan. Hij haalt in het eerste jaar van de oorlog zijn examen en gaat naar Amsterdam waar hij de mooiste zomer van zijn leven beleeft. 

Vincent – een project dat blijft voortleven

Met Vincent wilden we een locatietheatervoorstelling maken die het korte, intensieve leven van Vincent Weijand tastbaar maakt op de plekken waar zijn geschiedenis zich daadwerkelijk heeft afgespeeld. Een voorstelling over jeugdige onbevangenheid, idealen, vrijheid en de soms pijnlijke kanteling van de werkelijkheid. Over hoe Vincent, een dichter in wording, zijn weg zocht in de turbulente jaren van de oorlog, zijn intellectuele nieuwsgierigheid volgde en in de kring rond Wolfgang Frommel de ruimte vond om zijn seksualiteit te ontdekken. In die kring experimenteerde hij niet alleen met taal en literatuur, maar ook met intimiteit, identiteit en een vrijere blik op zichzelf. Hoewel zijn leven uiteindelijk bruut werd afgebroken, laat zijn verhaal zien hoe kwetsbaar én krachtig een jong mens kan zijn in een tijd vol omwentelingen.
Hoewel de volledige productie helaas niet van de grond is gekomen, is in de afgelopen periode veel wel gerealiseerd dankzij de betrokkenheid van scholen, fondsen, gemeenten, kunstenaars, historici en alle mensen die zich door Vincents verhaal hebben laten raken.

Het scenario en de publieke lezingen

Schrijver Monique Manuels voltooide het scenario in het voorjaar van 2025. Het stuk werd op 4 mei 2025 voor het eerst publiek gelezen in Bergen NH, in een volledig uitverkochte lezing met zestig bezoekers. De acteurs brachten Vincents verhaal daar voor het eerst tot leven. 

Educatie: de lesbrief en 49 korte oorlogsfilms

Met het Murmellius Gymnasium in Alkmaar ontwikkelden we een lesbrief rond de thema’s van Vincent: lokale oorlogsgeschiedenis, burgerschap, de keuzes van jongeren in een tijd van dreiging en onzekerheid en de zoektocht naar identiteit. Deze lesbrief werd in 2025 voor het eerst uitgevoerd bij de volledige derde jaarlaag (150 leerlingen). Dat leidde tot 49 korte video’s waarin leerlingen verrassende en vaak onbekende lokale oorlogsverhalen verfilmden.

Tijdens een speciaal alternatief programma kwamen alle leerlingen naar het oude commandocentrum op het voormalige vliegveld Bergen. Daar bekeken zij elkaars films op groot scherm, kregen feedback van betrokken acteurs en scenarioschrijfster Monique Manuels en maakten kennis met het maakproces achter Vincent. Daarbij kwam ook Vincents eigen zoektocht naar wie hij was – als jongvolwassene, als dichter, als iemand die verliefd werd en zijn seksualiteit ontdekte – op een veilige en historisch verantwoorde manier aan bod. Het maakte zijn verhaal extra invoelbaar: jongeren herkenden in hem zowel de strijd om jezelf te mogen zijn als de neiging om dreiging soms nog weg te duwen.

In de week erop werd de Vincent Award uitgereikt aan het winnende team in de aula van het Murmellius Gymnasium in Alkmaar.

Een project dat ondanks tegenslagen veel heeft opgeleverd

Samen met lokale partners in Bergen NH en Haren is gewerkt aan de route naar uitvoering. Ook in Ommen en later Amersfoort lagen de lijnen klaar. Er was brede regionale betrokkenheid vanuit historische verenigingen, erfgoedinstellingen, scholen en culturele partners, de basis voor een sterk gedragen locatietheaterproductie. Het artistieke en zakelijke team investeerde vele maanden in voorbereidend werk: partnergesprekken, research, planningen, locatiebezoeken, lokale mobilisatie en fondsenwerving. Er werd meer dan 100.000 euro aan financiering toegezegd.

Dat de volledige productie uiteindelijk niet haalbaar bleek binnen de gewenste termijn had meerdere oorzaken. De gemeente Ommen trok zich onverwacht terug als financier en speellocatie vanwege lokale discussie rond de omstreden Duitse schrijver en uitgever Wolfgang Frommel, die in de oorlogsjaren een belangrijke rol speelde in Vincents ontwikkeling, zijn literaire vorming en seksualiteit. Die discussie kreeg lokale media-aandacht en leidde ertoe dat de gemeente niet langer geassocieerd wilde worden met het project, ondanks eerdere toezeggingen.

Tegelijkertijd speelde de gezondheid van regisseur Hans Man in ’t Veld hem parten, waardoor een nieuwe regisseur moest worden gezocht. Ondanks extra tijd en aanvullende fondsen bleek het onmogelijk om de benodigde begroting tijdig sluitend te krijgen.

Met dank aan alle partners en fondsen

Wij zijn alle organisaties en personen die hun vertrouwen uitspraken in dit project zeer dankbaar.
Gemeenten
-Bergen NH
-Haren (Gemeente Groningen)
Fondsen
-Gemeente Bergen
-Gemeente Groningen
-Lirafonds
-Adriaan Roland Holstfonds
-VSB Fonds
-V-fonds
-NORMA Fonds
-Cultuurfonds
En daarnaast alle lokale scholen, historische verenigingen, erfgoedpartners en jongeren die zich hebben ingezet om het verhaal van Vincent verder te brengen.

Hoe gaat het verder?

Hoewel de geplande locatietheatervoorstelling niet tot uitvoering komt, blijft het verhaal van Vincent Weijand zichtbaar en relevant. Het geschreven scenario, de educatieve materialen en de tientallen films van leerlingen vormen nu al een waardevolle basis voor mogelijke vervolgprojecten.

De urgentie om Vincents verhaal te blijven delen is bovendien alleen maar toegenomen. De vrijheden die na de Tweede Wereldoorlog zo vanzelfsprekend leken, staan opnieuw onder druk. Steeds vaker zijn mensen minder vrij om hun geaardheid, gender of seksualiteit te ontdekken en openlijk te leven. Thema’s die voor Vincent al levensbepalend waren – nieuwsgierigheid, verlangen, schaamte, gevaar, moed – zijn opnieuw herkenbaar voor een jonge generatie die zich staande probeert te houden in een wereld vol polarisatie.

In dat licht is het ook belangrijk om oog te houden voor de schaduwzijden in Vincents levensverhaal. Het is goed denkbaar dat hij, net als anderen, kwetsbaar was voor de praktijken binnen de kring rond Wolfgang Frommel. Praktijken die later als sekte-achtig zijn onderzocht: een gesloten gemeenschap waarin machtsverhoudingen vervaagden en waar meerdere mensen beschadigd uit tevoorschijn zijn gekomen. In plaats van dat gesprek uit de weg te gaan, zien wij het als onze verantwoordelijkheid om juist dit deel van de geschiedenis zichtbaar te maken. In een zoektocht naar vrijheid kun je immers ook terechtkomen op een plek waar ogenschijnlijk veel ruimte is, terwijl een andere vrijheid – de zeggenschap over je eigen lichaam en integriteit – uit beeld raakt.

Dat deze complexiteit in sommige regio’s reden was om zich terug te trekken, zoals in Ommen tijdens de voorbereiding van de viering van 80 jaar vrijheid, begrijpen we als bestuurlijke keuze, maar ervaren we als makers als een gemiste kans. Niet om het gedrag van Frommel te verzachten of te verhullen, maar omdat onwelgevallige verhalen niet verdwijnen door ze te vermijden. Juist door ze bespreekbaar te maken ontstaat ruimte om te begrijpen hoe vrijheid werkt, waar zij onder druk komt te staan en hoe snel zij kan kantelen wanneer macht en afhankelijkheid een rol gaan spelen.

Juist daarom blijft het noodzakelijk om verhalen als dat van Vincent te vertellen: verhalen die laten zien hoe kwetsbaar vrijheid is, hoe waardevol het is om jezelf te mogen worden en hoe complex de wegen kunnen zijn die jongeren bewandelen in hun verlangen naar ruimte, verbondenheid en identiteit. De makers en producenten blijven binnen hun eigen netwerken zoeken naar mogelijkheden om dit bijzondere verhaal alsnog publiek te maken, als theater, film, serie, podcast of in een andere vorm die recht doet aan de gelaagdheid van Vincents leven en nalatenschap.